Eit trygt og godt skule- og arbeidsmiljø 2023/24

Innleiing  

Eit trygt og godt skule- og arbeidsmiljø er viktig for fagleg og sosial utvikling. Sentrale og lokale styringssignal gjev føringar for dette arbeidet. Elevundersøkinga, lærlingundersøkinga og Ungdata er viktige kjelder for å få oversikt over korleis elevar og lærlingar har det i skule og læreplass. Resultata viser at det er mange elevar og læringar som trivst. Samtidig er det elevar og lærlingar som opplever utfordringar som påverkar både livskvalitet og i kva grad det er mogleg å fullføre og bestå. Under denne fana ligg resultat og analysar frå elevundersøkinga, lærlingundersøkinga, nøkkeltal frå Ungdata og tiltak psykisk helse.  

Eit trygt og godt skule- og arbeidsmiljø

Læreplanverket (LK-20) beskriv at elevane si sosiale læring og utvikling skal skje gjennom arbeid med faga, og at eit raust og støttande læringsmiljø er grunnlaget for ein positiv kultur der elevane blir oppmuntra og stimulert til fagleg og sosial utvikling. Overordna del i LK20 oppfordrar dei profesjonsfaglege fellesskapa på skulane til å reflektera over felles verdiar og vurdera og vidareutvikla sin praksis.  

Mål 1 og 2 i temaplan «Fornye og forbetre - auka gjennomføring» følgjer dette opp slik:  

  • Mål 1: Elevar og læringar i Vestland har det beste opplæringstilbodet med høg merksemd på trivsel, motivasjon, læring og meistring i eit inkluderande miljø.  
  • Mål 2: Eit godt samansett lag utviklar eleven, lærlingen og skulen.  

Tilhøyrande handlingsprogram har følgjande overordna tiltak:  

«Alle i laget rundt elevane og lærlingane sikrar eit trygt og godt skule- og arbeidsmiljø som er helsefremjande og inkluderande.»  

Skulane og læreplassane jobbar kvar dag for å sikra elevane og lærlingane eit trygt og godt skule- og arbeidsmiljø. Det er i tillegg sett i verk fleire tiltak som kan bidra i denne samanheng, som t.d.: 

  • Fagdag for miljøkoordinatorar, miljørettleiarar og anna fagpersonale.  
  • Tema på leiarsamlingar, med interne og eksterne føredragshaldarar.  
  • Tilsetjing av miljøkoordinator/ miljøarbeidar e.l på fleire skular. 
  • Heildigitalt kurs for lærlingar og lærekandidatar, med læringsmiljø som eit av temaa. 
  • Heildigitale kurs, webinar og fysiske kurs for faglege leiarar og instruktørar. 
  • Ny overordna prosedyre for oppfølging av opplæringslova kapittel 12. Denne prosedyren er ein del av kvalitetssystemet.  

Som ein del av kvalitetssystemet vert det gjennomført kvalitetsdialogar med skulane. I kvalitetsdialogane er bl.a. skulemiljø tema. Elevane som er representerte i dialogane er nøgde med skulemiljøet. Resultata i elevundersøkinga derimot, som omfattar alle elevane, viser også at det er eit forbetringspotensiale her. 

§12-2 i opplæringslova peikar på at alle elevar har rett til eit trygt og godt skulemiljø som fremjar helse, inkludering, trivsel og læring. Samtidig har skulane eit skjerpa ansvar for elevar med særskild sårbarheit. Forhold som kan gjere ein elev særskilt sårbar kan vere knytt til eleven sin religion, seksuell orientering, kjønnsuttrykk, funksjonsevne, at eleven har åtferdsvanskar eller forhold ved eleven sin familie- og heimesituasjon. At ein elev tidlegare har vore utsett for krenkingar kan også gjere ein elev særskilt sårbar. Enkelte grupper er overrepresentert blant dei som vert krenka. Det er derfor viktig at skulane følgjer særskilt med på korleis desse elevane har på det skulen. VLFK sin overordna prosedyre for oppfølging av opplæringslova kapittel 12 beskriv korleis eit trygt og godt skulemiljø vil beskytte mot auka sårbarheit. Det er viktig at skulane har kunnskap og oversikt om forhold som kan gjere ein elev særskilt sårbar.

 

Elevundersøkinga.

 
I haustsemesteret er det obligatorisk for alle skulane å gjennomføra elevundersøkinga for vg1. Dei fleste skulane gjennomfører på alle trinn. Undersøkinga er ei årleg undersøking der elevar får seie si meining om læring og trivsel i skulen. Resultata frå elevundersøkinga er eit viktig kunnskapsgrunnlag for skulen, fylkeskommunen og Utdanningsdirektoratet (Udir) i arbeidet med kvalitetsutvikling i skulen. Udir har ansvar for spørsmåla og den tekniske delen av undersøkinga.
 
Elevundersøkinga er ein del av det nasjonale kvalitetsvurderingssystemet, og er ein viktig del av skulane og skuleeigar sitt kunnskapsgrunnlag og analysearbeid. Høg verdi betyr positivt resultat og høgaste gjennomsnittsverdi er 5. Dette med unnatak for indikatoren «Mobba på skulen», der resultatet går frå 0–100 og viser prosentdel elevar som rapporterer at dei har opplevd å bli mobba. Av dei 17 939 elevane skulane la inn i undersøkinga, svarte 80 prosent.
 
Resultat for hovudindikatorane innan læringsmiljø er så å seie identiske med nasjonalt snitt, med eit par unntak der Vestland fylkeskommune ligg 0,1 under nasjonalt snitt.
 
 

Historikk

Om ein ser resultata dei tre siste åra (vg1) er det ein nedgang i motivasjon nasjonalt og for Vestland.
 
 
Nedgangen i motivasjon er ein trend ein kan sjå nasjonalt og på ulike trinn
 
Under kan ein sjå resultata for vg1 på dei ulike utdanningsprogramma. 
 
Fargekodane i tabellen over er berre for visualisering og markerer ikkje ulike grenseverdiar for dei ulike indikatorane. Fargekodane tydeleggjer skilnader både mellom utdanningsprogram og indikatorar. Særskilt kan ein sjå at dei fleste elevane er nøgd når det gjeld trivsel, støtte frå lærarane og faglege utfordringar, medan vurdering for læring, motivasjon og utdanning og yrkesrettleiing kjem dårlegare ut. 
 

Mobbeindikatoren

Som ein kan sjå i tabellen under, har resultat for mobbeindikatoren gått ganske mykje opp, både nasjonalt og for Vestland i forhold til tidlegare år. Det er ei auke på alle trinn, og Vestland ligg over nasjonalt snitt på vg1 og vg2. Totalt meldte 815 elevar ved offentleg skule i Vestland at dei vart mobba i 2023/24. Året før var talet 561. 
 
Mobbeindikatoren er ei samanstilling av svara på tre ulike spørsmål, som vist under. Det er ei auke i rapportert mobbing på alle spørsmål. 
 

Prikkereglar

Udir innførte i fjor strengare prikkereglar i visninga av resultata frå elevundersøkinga, og då særskilt for mobberesultata. Formålet er å unngå at ein kan identifisera kven som har svart kva. I praksis betyr dette at i eit spørsmål med fem svaralternativ, vil det svaralternativet som har fem, eller færre, respondentar bli prikka/skjult. I tillegg vil det svaralternativet med nest flest svaralternativ også bli prikka, slik at ein ikkje kan rekne ut talet på respondentar på det som vart prikka fyrst. I praksis betydde dette at svært mange resultat om mobbing vart prikka på skulenivå. Udir har gjort to hovudgrep slik at ein kan få fram resultat. For det fyrste kan skulen berre sjå resultat på trinn, ikkje klasse, utdanningsprogram eller kjønn. For det andre opnar Udir for ein innlogga portal der den einskilde skule/kommune/fylkeskommune kan sjå fleire resultat for den eininga dei har ansvar for. 
 
Det er stilt strenge krav til dei som har tilgang til innlogga del: Tal som er offentleg skjerma skal ikkje delast med andre utan tenestlege behov, som til dømes foreldre, FAU, andre skular, presse eller andre utanfor skulen. Dette gjeld også i samband med innsynskrav. Det er tilet å beskriva resultata som til dømes om det beveger seg i positiv eller negativ retning, eller om det ligg over eller under fylkeskommunalt/nasjonalt snitt.  
Om ein skal sjå på mobbetala for vg1 fordelt på utdanningsretning og kjønn for offentlege skular i Vestland vert alle tala prikka/skjerma. Om ein ser på alle eigeformer, altså inkluderer dei private skulane i Vestland, får ein fram mange fleire resultat som ikkje er prikka. Skilnaden mellom berre offentlege og alle eigeformer er ikkje stor, og tabellane under vil difor ta utgangspunkt i alle eigeformer. 
 
Tala over viser at i Vestland er det fleire gutar enn jenter som melder at dei vert mobba, både på studieførebuande og yrkesfag, og at det er meir mobbing på yrkesfag. I siste rapport om elevundersøkinga vert det vist til at elevar som kryssar av for kjønnskategorien «anna» skårar lavare på samtlege læringsmiljøindeksar. Dei opplever også meir mobbing. Dette er tal på nasjonalt nivå. Det går ikkje an å henta ut resultat på fylkesnivå konkret for denne kategorien. Dette er ei utfordring me må vera merksame på. 
 
På utdanningsprogram vg1 er mange av tala prikka, men ser ein på dei tala som ikkje er prikka, samt nasjonale resultat for vg1, er det ei auke i rapportert mobbing for alle utdanningsprogram. 
 
 
Skulevise resultat ligg offentleg ute på Udir sine sider.
 

Lærlingundersøkinga

Vestland har ein svarprosent på 45 prosent. Nasjonalt snitt er 53 prosent. Høg svarprosent er avgjerande for å sikra riktig bilete av korleis lærlingane har det, og Vestland fylkeskommune jobbar aktivt for å få opp svarprosenten. Det er obligatorisk for fylkeskommunen å gjennomføre Lærlingundersøkinga kvart år. Undersøkinga sendes ut til lærlingar og lærekandidatar som har vært i lære i meir enn 11 månader per 1. oktober. Utdanningsdirektoratet hentar informasjon frå VIGO-registeret om kven dette gjeld.
 
På same måte som i elevundersøkinga betyr høg verdi positivt resultat og beste gjennomsnittsverdi er 5. Dette med unnatak for indikatoren «Mobba på arbeidsplassen», og «Uønska seksuell merksemd» der resultatet går frå 0-100 og viser prosentdel elevar som rapporterer at dei har opplevd å bli mobba
 
Her kan ein sjå nærer kor mange som vart invitert og som svarte på lærlingundersøkinga i Vestland. 


Motivasjon

Over 90 prosent svarar at dei er i nokså stor grad eller svært stor grad motiverte for å lære i bedrifta. Fylkessnittet er det same som nasjonalt snitt.
 

Trivsel

83 prosent svarar at dei trivst på jobben i nokså stor grad eller svært stor grad. Fylkessnittet er det same som nasjonalt snitt.


Mobbing

Med mobbing meiner vi gjentatte negative handlingar frå en eller fleire saman, mot en som kan ha vanskeleg for å forsvare seg. Mobbing kan være å kalle en annen stygge ting og erte, halde ein annen utenfor, baksnakke eller slå, dytte eller halde fast.
 
Her kan lærlingen krysse av for alternativa Ikkje i det heile tatt – ein sjeldan gang – 2–3 gongar i månaden – omtrent ein gang i veka – fleire gonger i veka. 
 
For å finne ut kor mange som opplever at dei veret mobba, legg ein saman dei tre siste svaralternativa.
 
Vestland ligg under nasjonalt snitt, og har same resultat som førre år. 
  
 
Her er resultata dei siste fire åra, fordelt på utdanningsprogram. 
 

Uønska seksuell merksemd

Lærlingundersøkinga inneheld også spørsmål om uønska seksuell merksemd, som vert beskrive slik: Uønska seksuell merksemd er merksemd som er av seksuell karakter og vert opplevd som krenkande og plagsam for den som vert ramma.
 
Spørsmålet er: Er du blitt utsett for uønska seksuell merksemd på arbeidsplassen dei siste månedane? Svarkategeoriane er Ikkje i det heile tatt – ein sjeldan gang – 2–3 gongar i månaden – omtrent ein gang i veka – fleire gonger i veka. 
 
For å finne ut kor mange som opplever at dei vert utsett for uønska seksuell merksemd, legg ein saman dei tre siste svaralternativa. VLFK har hatt ei auke frå 1,2 prosent til 1,9 prosent, medan det nasjonale snittet ligg på 1,5 prosent.
 
Her er resultata dei siste fire åra, fordelt på utdanningsprogram

 

Ungdata 

Ungdata er lokale barne- og ungdomsundersøkingar der skuleelevar over hele landet svarar på spørsmål om korleis dei har det, og kva de driv med på fritida. Undersøkingane er tilpassa barn og ungdom på mellomtrinnet (5.-7.-trinn), ungdomstrinnet og i vidaregåande opplæring. Ungdata-undersøkingane omfattar eit breitt spekter av temaområde. Dei som svarar på undersøkinga får spørsmål om foreldre, vennar, skule, lokalmiljø, fritidsaktivitetar, helse og trivsel.  

Skule og framtid  

Ungdata viser at skulen er ein god stad å vere for dei aller fleste og det er ikkje store forskjellar mellom Vestland og Noreg. Resultata viser at dei fleste trivst på skulen og meiner at lærarane bryr seg om dei. Eit mindretal gruer seg ofte til å gå på skulen, og ganske mange opplever skulen som kjedeleg. Om lag halvparten blir ofte stressa av skulearbeid, men her ligg Vestland litt lågare enn Noreg for delen som svara at dei blir stressa svært ofte.   

Ungdata viser at 95% trur at dei vil fullføre vidaregåande skule. Ein klar majoritet (60%) trur at dei kjem til å ta universitets-eller høgskuleutdanning, men denne delen er mindre for Vestland enn for Noreg (70%). Det er fleire jenter enn gutar, og fleire på Vg3 som trur at dei kjem til å ta universitets eller høgskuleutdanning. Fram til 2015 var det ein nasjonal trend i retning av at stadig fleire unge trudde at dei ville komme til å ta høgare utdanning. Tala for dei siste åra tyder på at denne trenden er broten eller har flata ut blant elevane i vidaregåande opplæring.  

Helse og psykisk helse  

Ungdata viser at dei fleste unge er nøgde med si eiga helse. Det er litt fleire jenter enn gutar som svarte at dei er misnøgde med eiga helsa, og fleire jenter enn gutar som svarte at dei ofte har hovudverk, andre fysiske plager og mange psykiske plager. Om lag 30% av elevar i vidaregåande skule har i løpet av det siste året brukt helsesjukepleiar på skulen og 16% har brukt helsestasjon for ungdom. Det er liten forskjell mellom Vestland og Noreg, men store forskjellar mellom gutar og jenter, der jenter brukar tilbodet meir enn gutar.  

For utfyllande informasjon, sjå rapport: https://www.ungdata.no/wp-content/uploads/reports_2024/Vestland_2024_Vidaregaande_Fylke.pdf 

Eller her: UngData

Psykisk helse 

Vestland fylkeskommune ynskjer å bidra til at elevar, lærlingar og OT-ungdom skal ha tilgang til lågterskeltilbod innan psykisk helse. For mange er det for høg terskel å skulle møte på undervisning om psykisk helse. Vestland fylkeskommune har skuleåret 2023/24 arrangert fleire nettbaserte Tankevirus-kurs, der deltakarane deltek anonymt med «nicknamne», utan lyd og kamera. Dette tilbodet har vore godt motteke. Tilsette i skule, rettleiingsteneste, opplæringskontor og bedrift har fått tilbod om Tankevirus-kurs for å lære kva dette er og for å lettare kunne anbefale tiltaket til ungdommar. Det er vertskommunen (kommunen der skulen ligg) sitt ansvar å syte for helsehjelp til elevar under 20 år gjennom skulehelsetenesta. Lærlingane har ikkje tilbod om skulehelseteneste.   

Fylkesdirektøren gjennomfører eit pilotprosjekt innan psykisk helse på bakgrunn av politisk vedtak der ein har utvida læringsarena med mål om å inkludere fleire i skulekvardagen. Helsesjukepleier og psykisk helseteam deltek saman med oppfølgingstenesta og PPT i arbeidet.   

For å betre grunnlaget for samarbeid mellom skulane og skulehelsetenesta slik at elevar får betre og meir likeverdig tilbod om psykisk helsehjelp, blei det lagt inn spesifikke spørsmål i Ungdata undersøkinga for Vestland. Når det kjem til spørsmål om skulehelsetenesta var tema bl.a. helsesjukepleiar på skulen, bruk av skulehelsetenesta og ventetid på skulehelsetenesta. Av dei som har svart at dei har nytta skulehelsetenesta svarar 28% av gutane og 37% av jentene at dei har oppsøkt skulehelsetenesta på grunn av psykiske vanskar (trist, deprimert,sjølvmordstanker)

Under finn du nokre av tiltaka Vestland fylkeskommune gjer i det førebyggjande arbeidet med psykisk helse.  

Rettleiarar  
Som ein del av skulen og rettleiingstenesta sitt førebyggjande arbeid, er det laga to rettleiarar som omhandlar psykisk helse og læring.  Ein for elevar og ein for lærlingar.  

Rettleiarane er til bruk for tilsette i skulane og instruktørar/ lærebedrifter. Rettleiaren skal vere verktøykasse og ressursbank og skal kunne brukas til hjelp i møte med elever og lærlingar som har utfordringar med læring og psykisk helse.  

Tankevirus  

Tankevirus er gratis anonyme meistringskurs retta mot førebygging og meistring av lette til moderate psykisk vanskar. Med tankevirus lærer du teknikkar som gjer at du får det betre og kan klare å handtere kvardagen som elev, lærling eller tilsett på ein meir robust måte. Tankevirus er og tilgjengeleg- kvalitetssikra og tilrådd av helsedirektoratet og helsedepartementet. Det er Frisklivssentralen i Bergen som arrangerer kursa i samarbeid med Vestland fylkeskommune.   

YAM  

YAM – Youth Aware of Mental Health er eit undervisningsprogram for elevar som skal førebyggje depresjon og sjølvmordstankar. Vestland fylkeskommune samarbeider med Mental Helse Norge om implementeringa av YAM. YAM er testa ut på to skular våren 2024 med positivt resultat, og implementeringa av YAM for VG1-elevar startar hausten 2024. 

ROS - rådgiving om eteforstyrringar 

Vestland fylkeskommune samarbeider med ROS med mål om å betre den psykiske helsa til barn og unge i Vestland. Eteforstyrringar er eit aukande problem blant unge. Vestland fylkeskommune vil legge til rette for at ROS sitt arbeid med kunnskapsdeling og rådgiving til beste for elevar og lærlingar blir kjent for vidaregåande skular, rettleiingsteneste og opplæringskontor.