Feira fortid, forma framtid - nasjonalt lovjubileum på Moster

Det var Olav Haraldsson og biskop Grimkjell som på Moster introduserte rettsreglar om kyrkjehald og praktisering av kultus ved overgangen frå norrøn til kristen religion.

Kristenretten som blei vedtatt på Moster inneheldt nye lover om alt frå dåp, gravferd, gjerdehald i kyrkja, pliktene til biskop og prestar, trolldom, faste- og heilagdagar. Innføringa av kristenretten var starten på ei omfattande og radikal samfunnsomvelting som markerte byrjinga på ei ny tid, med sterkare menneskelege omsyn og auka rettsvern for individet. Etableringa av kyrkjer og rettsreglar frå den nye religionen, var difor ein del av grunnlaget for den tidlege statsdanninga i Noreg.  

1000-årsjubileet har eit historisk fundament til grunn for markeringa, men med like stort fokus på vår eiga samtid og kva spor vi finn av det tidlege lovverket i dag. Kva verdiar har forma Noreg gjennom 1000 år, og kva det er vi ønskjer skal forma framtida vår vidare. 

Målet med jubileet er å skape aktivitetar med høg grad av medverknad og dialog retta mot ulike målgrupper - med eit spesielt fokus på barn og unge. Visjonen til Moster 2024 er «feira fortid, forma framtid.» 

Innføringa av kristenretten 

Med kristninga kom ideen om at det finst noko som er rett, heilt uavhengig av maktforholda i samfunnet. Fram til 1024 var styrke og makt godt nok, og derav gav makt rett.

Men med kristninga blei makt og rett skilt – rett var noko som sprang ut av Guds vilje.

• Herren si makt over trælen blei redusert, og til slutt blei denne forma for slaveri avskaffa. 
• Fedrar og brør si makt over kvinner blei også redusert, og ei kvinne skulle etterkvart samtykkje ved ekteskap.
• Den rike si makt over den fattige blei redusert, og etterkvart blei ei almisseplikt innført. 
• Hemnretten, sjølve grunnpilaren i rettssystemet, blei erstatta av kongen si plikt til å sikra Guds fred. 

Med kristenretten blei Noreg formelt eit kristent rike, men sjølve trusskiftet starta langt tidlegare. Kristendommen vant fyrst innpass i kystområda som var i tett kontakt med utlandet. Det er grunn til å tru at religionen fyrst fekk fotfeste blant samfunnet sitt leiande lag – dels fordi dei hadde flest kontaktar utover, dels fordi trusskiftet hadde kongen som pådrivar, og blei eit strategisk spørsmål. Motstand mot den nye trua blei kopla saman med motstand mot kongen, og motsett innebar ei rask omvending og gode vilkår hos kristningskongane Håkon den gode, Olav Tryggvason og Olav Haraldsson. 

Noregs nye religion 

Kristenrettane var i byrjinga spede forsøk på å sikra at folk overhaldt dei mest grunnleggjande reglane for kristne.

• Barn skulle døypast og kunne ikkje setjast ut for å døy.
• Daude skulle gravleggjast på kyrkjegarden, og ikkje i ein haug.
• Ein skulle faste og halde seg til éi kone, byggje og vedlikehalde kyrkjer.
• Ein skulle ikkje halde blot eller ete hestekjøt. 

Slik blei kvardagen langsamt erobra av kristendomen gjennom nye reglar og verdiar. Etterkvart blei folk sitt kvardagsliv òg prega av den kristne læra, kor trælskap og hemnrett stod for fall, og kvinner og fattige fekk nye rettar.

Kristenretten kong Olav Haraldsson fekk vedtatt på Moster var difor eit viktig steg frå kristning av personar og mindre samfunnseiningar, til kristning av heile samfunnet.  

Kvifor Moster? 

Ein kan undre seg over kvifor Moster, ein liten stad på Vestlandet, blei så viktig i historia om kristninga av Noreg. Kjeldene fortel at det blei halde eit offisielt møte på Mostratinget mellom kong Olav Haraldsson, biskop Grimkjell og tingmennene. Det er også kjent frå kongesogene at Olav Tryggvason gjekk i land her i 995 og let byggja den fyrste kyrkja i Noreg. Dette var nok ei mindre trekyrkje, ettersom tre på den tida var rimelegare enn stein.